Book 52

احمد شه وری. تاریخ سیاسی و فرهنگی دولت زندیه. 1397. 160 صفحه. شابک:  978-

1481880275

این کتاب را می توانید بصورت PDF به بهای 1 دلار از طریق پرداخت به PayPal به نام  a_shahvary@yahoo.com خریداری نمایید.

نگاهی نو به تاریخ ایران 44

کریمخان زند پسر ایناق خان ازطوایف لک بود. پس از فوت پدر با برادرش صادق خان بزرگ طایفه زند شد در سال 1128/ 1162 ق به سپاه ابراهیم خان، برادرزاده نادرشاه پیوست، چون ابراهیم به دست شاهرخ نوه نادرکشته شد، کریمخان قدرتی یافت و سرانجام برعلیمرادخان بختیاری و محمدحسن خان قاجار و آزادخان افغان و فتحعلیخان افشار پیروزشد و به استثنای آزادخان دیگر رقیبان او کشته شدند. علیمرادخان پس از شکست از کریمخان زند از شیراز به کرمانشاه رفت و شاه اسماعیل سوم که قبلاً به پادشاهی نشسته بود به کریمخان پیوست (1131/1165 ق) و کار کریمخان بالا گرفت وچون خویشتن را وکیل وی کرده بود به وکیل معروف شد. علیمرادخان در کرمانشاه سپاهی فراهم آورد و به مقابله کریمخان شتافت، اما در ناحیه بیل آور شکست خورد و به دست محمدخان زند کشته شد. محمدخان از بزرگان زندیه بود که از کریمخان روی گردان شده و به علیمرادخان پیوسته بود. اما پس از کشتن علیمرادخان مورد عفو کریمخان قرار گرفت. پس از این واقعه، کریمخان برای دفع محمد حسن خان به گرگان لشکر کشید، اما کاری از پیش نبرد. در این میان، شاه اسماعیل سوم به اردوی محمد حسن خان پیوست و او  را نایب السلطنه کرد، بدین جهت شکست درسپاه کریمخان افتاد و به اصفهان عقب نشست. درنبرد دیگری که در سال 1171 ق درگرفت، کریمخان از اصفهان به شیراز رفت و متحصن شد. اما سپاه محمد حسن خان نتوانست محاصره شیراز را ادامه دهد و ناچار به استراباد بازگشت و در جنگی به دست شیخ علیخان زند کشته شد.

از جمله رقبای دیگر کریمخان یکی هم آزادخان افغان سردار سپاه نادر بود که داعیه سلطنت داشت. در 1132/1167 ق درنبردی که میان او و کریمخان درناحیه بروجرد درگرفت کریمخان شکست خورد، اما سرانجام کریمخان بر او غلبه کرد و او در سال 1140/ 1175 ق خود را تسلیم کریمخان کرد و تا آخر عمر مورد محبت خان زند بود.

در سالهای 1139 و 1140/ 1174 و1175 ق کریمخان به دفع فتحعلیخان افشار آرشلو[؟] پرداخت. ابتدا در ناحیه قره چمن از وی شکست خورد، اما سرانجام بر وی غلبه کرد و فتحعلیخان به ارومیه گریخت. کریمخان 9 ماه ارومیه را محاصره کرد ودر 1321/1167 ق فتحعلیخان تسلیم شد و مورد محبت او قرار گرفت، اما چون سوء نیت وی بر کریمخان مسلم شد امر به کشتن او داد. در 1142/1177 ق والی بغداد به تحریک مولی مطلب مشعشعی به خوزستان تاخت. کریمخان به خوزستان رفت و طایفه آل کثیر و کعب را سرکوب کرد و لشکری به سرکردگی صادق خان برادر خویش به بصره فرستاد و آنجا را تصرف کرد. پس از این به تنظیم امور پرداخت و در آباد کردن شیراز کوشش بسیارنمود و سرانجام در 1158/1193 ق. در شیراز درگذشت. مدت سلطنتش سی سال و هشت ماه و نه روز بسال قمری بود. کریمخان تنومند، قوی هیکل، نیرومند، شجاع و رئوف بود وبا پیروان مذاهب مختلف به عدل رفتار می کرد. درلباس تکلف نمی کرد و گاهی لباسش مندرس می نمود. خود را به جواهر نمی آراست شبها مجلس عیش می آراست و شراب می خورد، اندک می خوابید و روزی دو بارسلام عام می داد مسکوکات وی نقشی چنین داشته است

تا زر وسیم درجهان باشد<>سکه صاحب الزمان باشد

که در بالای آن کلمه یا کریم نقش کرده بودند. سجع مهر وی این بوده است: یا من هو به رجاء کریم[1].

دردوره کریم خان بیشتر شهرهایی که در قلمرو حکومت او بود معمور و آباد گردید ومخصوصا شیراز پایتخت وی، بسیار باشکوه بود و بناهای زیبایی ازقبیل ارگ کریمخان، بازار وکیل و مسجد وکیل درآنجا ساخته شد. از شاعران این دوره لطفعلی بیگ آذر، سیدا حمد هاتف، سلیمان بیگدلی وصباحی نامبردارند[2].

پانویس:

[1] – شادروان دهخدا به نقل ازتاریخ رجال ایران بامداد ج 3 صص 168-175.

2- شادروان دهخدا به نقل ازفرهنگ فارسی معین.

کریمخان  زند تاریخ ایران لطفعلی خان آغا محمد آقا افشار بصره قاجار